Goed leiderschap? Dat zit zo

Ben je nieuw als leidinggevende, of wil je gewoon je skills verbeteren? Welke kwaliteiten en vaardigheden heb je daar dan echt voor nodig? En wat zijn inspirerende voorbeelden van goede leiders? We geven antwoord op deze vragen en meer, zodat je vol vertrouwen een team kan aansturen.

Kenmerken van goed leiderschap

Goed leiderschap draait niet alleen om het aansturen van je medewerkers, maar ook om motiveren en coachen. Je helpt je personeel om te groeien en succesvol te zijn. Het resultaat? Goed functionerende, betrokken medewerkers die duurzaam inzetbaar zijn. Dit zijn de kenmerken die horen bij goed leiderschap:

• Vertrouwen scheppen en geven. Je zorgt ervoor dat je medewerkers jou kunnen vertrouwen, door bijvoorbeeld leiding te geven met empathie. Ook gééf je vertrouwen aan je team door ze vrij te laten, en ze voldoende verantwoordelijkheid te geven. Geef ze de ruimte om fouten te maken en nieuwe dingen uit te proberen.
• Integer zijn. Als leider heb je een voorbeeldfunctie. Je draagt de waarden uit van het bedrijf, de afdeling en het team. Dat betekent bijvoorbeeld dat je beloften nakomt zodat mensen van je op aan kunnen.
• Jezelf zijn. Draag je eigen visie uit. Doe je niet anders voor dan je bent. En durf ook kwetsbaar te zijn: als je bijvoorbeeld ergens over twijfelt, waarderen mensen het als je daar eerlijk over bent.
• Benaderbaar zijn. Een goede leider verkleint de afstand tot de werkvloer. Zorg dat je weet wat er speelt bij je medewerkers door ze regelmatig te spreken.
• De regie nemen. Als leider ben je er om te zorgen voor resultaten en goede prestaties. Je moet dus ook prioriteiten stellen, processen in de gaten houden en diezelfde processen coördineren.

Wat maakt iemand een goede leider?

Goed leiderschap begint bij zelfkennis. Als je weet wat je eigen valkuilen zijn, kun je je eigen gedrag plaatsen én veranderen. Merk je bijvoorbeeld dat je in bepaalde situaties ongeduldig reageert? Dan kun je daar de volgende keer alert op zijn en een ongeduldige reactie voorkomen. Verder is een goede leider communicatief, betrokken en diplomatiek. Hij of zij verbindt mensen, informeert van boven naar beneden en rapporteert van beneden naar boven. En dat allemaal op een duidelijke, eerlijke manier. Ook moet je goed zijn in coachend leidinggeven: je werknemers aanmoedigen in hun persoonlijke ontwikkeling.

Wat zijn leiderschapsvaardigheden?

Leidinggeven kun je leren. De technieken die je nodig hebt om je werknemers op een goede manier te motiveren en te sturen, zijn te ontwikkelen. Deze technieken noemen we leiderschapsvaardigheden.

Vaardigheden van effectieve leiders

Er is veel onderzoek gedaan naar wat een effectieve leider in huis moet hebben. Interessant genoeg worden soft skills zoals interpersoonlijke vaardigheden vaak het hoogst gewaardeerd. Dit zijn een aantal van de belangrijkste vaardigheden van succesvolle leiders:

• Samenwerking en teamwork stimuleren
• Helder communiceren
• Actief luisteren
• Besluitvaardigheid

Effectiviteit van leiderschap

Met effectief leiderschap geef je op zo'n manier leiding dat het de beste resultaten oplevert. Hiervoor laat je jouw leiderschapsstijl aansluiten op de specifieke situatie van de organisatie, het team of de persoon. Verschillende situaties vragen namelijk om verschillende aanpakken. Bij onervaren medewerkers stel je je bijvoorbeeld sturend en begeleidend op. Zelfstandige medewerkers geef je minder ondersteuning en meer verantwoordelijkheid: je gebruikt een delegerende leiderschapsstijl. Deze aanpak noemen we ook wel situationeel leiderschap.

De vijf definities van leiderschap (volgens Jaap Boonstra)

Jaap Boonstra is hoogleraar leiderschap en organisatieverandering. Er bestaan verschillende definities van leiderschap, die hij samenvat in vijf categorieën:

1. Klassiek leiderschap. De klassieke betekenis van leiderschap is het beïnvloeden van anderen om een bepaald doel te bereiken. Als leidinggevende zet je je macht in door het uitdelen van straffen en beloningen. Je medewerkers voeren jouw wensen uit, maar de eindverantwoordelijkheid ligt bij jou. Tegenwoordig zien we dit niet meer als de beste vorm van leidinggeven, want als je alleen je macht inzet, lukt het niet om mensen duurzaam te motiveren.

2. Formeel leiderschap. Veel mensen denken bij leiderschap meteen aan een manager. Iemand die officieel is aangesteld om ervoor te zorgen dat een organisatie haar doelen haalt. Maar er is ook zoiets als informeel leiderschap: mensen die formeel geen leider zijn, maar anderen wel ondersteunen en inspireren. Dit soort leiderschap ontstaat spontaan. Denk aan die collega die altijd het voortouw neemt.

3. Doelgericht leiderschap. Er is een bepaald resultaat dat behaald moet worden. De doelgerichte leider neemt anderen daarin mee en krijgt alle neuzen dezelfde kant op. Deze leider is dus goed in het overtuigen en aansturen van medewerkers.

4. Transactioneel leiderschap. Dit is het idee van 'voor wat hoort wat'. De werknemer stopt tijd in zijn werk, en in ruil daarvoor krijgt hij geld in de vorm van een salaris. Of iets extra's als hij goed presteert. Dit wordt vaak gezien als een wat ouderwetse definitie, want de medewerker wordt alleen gemotiveerd met een beloning. Terwijl er ook zoiets is als uitdaging en zingeving.

5. Transformationeel leiderschap. Een transformationeel leider is bezig met de visie en de doelen van de organisatie in haar geheel. Maar ook met de ontwikkeling van teams en individuen. Het is leiden vanuit het hogere doel. Dit door te luisteren, te verbinden en te inspireren.

Trends in leiderschap

De maatschappij is continu in verandering. Daardoor verandert onze kijk op werken én onze manier van werken zelf. Waar 'de baas' vroeger een autoritair figuur was, is de leidinggevende van nu vaak benaderbaar en informeel. De machtsverschillen op de werkvloer worden vandaag de dag dus steeds kleiner. Tegelijkertijd wordt de eigen verantwoordelijkheid groter: werknemers krijgen meer vrijheid en teams worden vaker zelfsturend. Dit noemen we modern leidinggeven: van hiërarchie en bureaucratie, naar meer vertrouwen en democratie.

Impact met inclusief leiderschap

Steeds meer bedrijven en organisaties werken aan een inclusieve werkomgeving. Hierin komt iedereen tot zijn recht, ongeacht leeftijd, geslacht of herkomst. De rol van leidinggevenden is hierin groot. Uit onderzoek blijkt: wat leiders in organisaties zeggen en doen, bepaalt voor 70% of werknemers zich geaccepteerd voelen. Daarom is inclusief leiderschap zo belangrijk. Een inclusieve leider waardeert verschillende achtergronden. Ook zorgt de leidinggevende ervoor dat iedereen zich veilig voelt, bijvoorbeeld door ongewenst gedrag op de werkvloer aan te pakken.

Valkuilen bij leidinggeven

Leidinggeven is leuk, maar lang niet altijd makkelijk. Pas op dat je niet in de volgende valkuilen stapt.

• Geen feedback geven. Je bent niet tevreden over de prestaties van een werknemer, maar dit vertel je pas tijdens het evaluatiegesprek. Zorg ervoor dat zulk nieuws nooit rauw op iemands dak valt. Geef dus regelmatig terugkoppeling.
• Te weinig tijd nemen voor je team. Als je het druk hebt, schiet aandacht voor je werknemers er weleens bij in. Zorg ervoor dat ze altijd bij je terecht kunnen.
• Te vriendelijk willen zijn. Het is menselijk om aardig gevonden te willen worden, maar als leidinggevende horen lastige gesprekken er soms bij. Draai dan niet te veel om de hete brij heen. En werp je niet op als vriend of therapeut.
• Niet delegeren. Soms is het moeilijk om de touwtjes uit handen te geven. Maar als je niet delegeert, kunnen je medewerkers zich minder ontwikkelen en bewijzen. En hou je zelf te veel op je bordje.

Mannelijk en vrouwelijk leiderschap: wat zijn de verschillen?

Nog altijd zijn er minder vrouwen dan mannen in leidinggevende posities. Maar zijn er eigenlijk wel verschillen in mannelijk en vrouwelijk leiderschap? Volgens hoogleraar leiderschap Janka Stoker niet: "De manier van leidinggeven van vrouwen is helemaal niet zo heel erg anders. Wel zie je dat vrouwen het vaak net iets beter doen dan mannen. En dan niet alleen op wat wij vrouwelijke stijlen noemen, zoals participatief of empathisch leiderschap, maar ook op de meer ‘mannelijke’ stijlen, zoals taakgericht of directief leiderschap."

Volgens Stoker is het belangrijk om te stoppen met het denken in stereotypes. "Hetzelfde gedrag dat bij mannen wordt gezien als goed leiderschap, heeft bij vrouwen altijd meteen als bijeffect dat je als een bitch gezien wordt. Die stereotypen zijn vrij hardnekkig. Waarom vrouwen dus vaak betere leiders zijn? Ze moeten extra goed zijn om op zo’n plek terecht te komen en te blijven."

Het verschil tussen leiders en managers

Leiderschap en management wordt vaak door elkaar gebruikt. Toch zijn niet alle managers goede leiders, en zijn niet alle leiders goede managers. Het verschil zit hem meestal hierin: als manager ondersteun je je team in de praktijk, zodat zij concrete resultaten behalen. Als leider denk je vanuit een visie, je ziet het grotere plaatje. En met je persoonlijke aanpak haal je het beste in je medewerkers naar boven.

Inspirerende voorbeelden van leiderschap

Als je mensen vraagt naar inspirerende leiders, komen vaak figuren naar voren die geschiedenis hebben geschreven, zoals Nelson Mandela en Martin Luther King. Ook Barack Obama is een inspirerend voorbeeld: met zijn transformationele leiderschap wist hij mensen te motiveren en te inspireren. Bovendien stond hij altijd open voor de ideeën van anderen. Maar ook dichter bij huis zijn er voorbeelden van inspirerend leiderschap.

Neem Ria Joosten, Zakenvrouw van het Jaar 2014 en eigenaar van een succesvol cateringbedrijf in Limburg: "Ons bedrijf is groot geworden dankzij de kracht van onze medewerkers. Mijn bijdrage is dat ik hun de ruimte heb gegeven om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Dat heeft me eigenlijk nog nooit teleurgesteld." Wat Ria het leukste vindt aan ondernemen, is het laten groeien van mensen. "Ik hou van het begeleiden, mensen coachen en ruimte geven. Om mensen als groep te laten stralen."