Wat is goed leiderschap? Hoogleraar Jaap Boonstra kent het geheim

Een leider die alles alleen beslist en één leiderschapsstijl heeft is niet meer van deze tijd, vindt hoogleraar leiderschap en organisatieverandering Jaap Boonstra. Hij adviseert organisaties al zo’n veertig jaar over leiderschap. Ook geeft hij les over leidinggeven aan hogescholen en universiteiten in binnen- en buitenland. In dit interview deelt hij zijn gouden tip.

Voor één leiderschapsstijl zit de wereld tegenwoordig echt te divers in elkaar. Jaap vindt dat een leider bij effectief leidinggeven rekening moet houden met de achtergronden van zijn werknemers. “Denk aan verschillen in cultuur, opvoeding en opleiding.” Zijn advies aan managers over leiderschap: “Wees echt geïnteresseerd in je werknemers. Laat regelmatig je gezicht op de werkvloer zien als manager en vraag hoe het gaat. Als je jouw werknemers leert kennen, voel je snel genoeg aan welke leiderschapsstijl ze nodig hebben.”

Wisselend advies per werknemer

Je leiderschapsstijl kan per werknemer verschillen. Jaap: “Een werknemer die net begonnen is, heeft behoefte aan meer sturing. Met die werknemer kun je bijvoorbeeld iedere week individueel afspreken om te horen hoe het gaat.” Sommige werknemers hebben juist minder behoefte aan een manager of leidinggevende die continu meekijkt. “Bij hen kies je voor een ondersteunende leiderschapsstijl. Je kunt deze werknemers ook uitdagen door ze leiderschapstaken te geven. Bijvoorbeeld door ze te vragen een nieuwe werknemer op te leiden.” Er zijn ook werknemers die je als leider extra moet uitdagen om ze te motiveren. “Daar kun je rustig tegen zeggen: 'Ik denk niet dat jij dit kan.' Zij zullen het tegendeel willen bewijzen en zich extra inzetten. Het is een kwestie van aftasten en aanvoelen welke leiderschapsstijl voor jouw werknemers goed werkt.”

Wat een leider voor iedere werknemer kan doen

Er zijn ook leiderschapselementen die voor iedere werknemer belangrijk zijn, vertelt Jaap. “Breng bijvoorbeeld regelmatig de missie en visie van je bedrijf onder de aandacht. Waarom bestaan we? Waar staan we voor? Waarvoor doen we ons werk? En waar kunnen we trots op zijn?” Volgens Jaap zorgt dit voor gedeelde identiteit, saamhorigheid en extra motivatie. “En voor trotse werknemers die anderen enthousiast over hun baan vertellen. Mensen die weten: hier doe ik het voor.”

Leiderschap bij conflicten

Ook bij incidenten op de werkvloer kun je de identiteit van je bedrijf onderstrepen. Bijvoorbeeld tijdens een conflict. “Breng twee werknemers die het oneens zijn samen. Stel dat een marketeer een product heeft verkocht, waardoor een productiemanager onverwacht meer werk krijgt. Leg dan aan de productiemanager uit wat het belang is van marketing voor het bedrijf. Maar vertel de marketeer ook hoe belangrijk het is dat de kwaliteit van de productie hoog blijft.” Dit verhoogt het wederzijdse begrip, verbetert de onderlinge samenwerking en bevordert de saamhorigheid binnen organisaties.

Intimidatie op de werkvloer is een ander voorbeeld van zo’n incident. “Stel dat één werknemer van een afdeling continu het mikpunt is van grappen. Dan kun je als effectief leider aangeven: ‘Dit kan niet, want wij staan voor gelijkwaardigheid en respect.’”

Ik denk liever in initiatiefnemers dan in leiders.

Geen leiders met grote ego's

Leiders met een te groot ego zijn volgens Jaap niet goed voor organisaties. “Die luisteren niet meer naar anderen en doen te veel in hun eentje. Als het goed gaat, is deze leider de held. Zijn werknemers durven hem dan niet meer tegen te spreken. Ze kijken naar hem, tot hij met een idee komt. Ook in mindere tijden nemen zijn werknemers dan geen initiatief om oplossingen te bedenken.”

En dat terwijl initiatief en verantwoordelijkheid nemen zo belangrijk is binnen bedrijven. “Ik denk liever in initiatiefnemers dan in leiders. Een initiatiefnemer neemt de leiding over zijn werk door iets anders te proberen. Van zulke oplossingen kun je als bedrijf profiteren.”

Ideale leiders zijn netwerkleiders

Jaap vindt de ideale leider een netwerkleider. “Iemand die werknemers met verschillende achtergronden en expertises samenbrengt. Laat ze van elkaar leren en vanuit hun eigen perspectief nadenken over ontwikkelingen in het bedrijf.”

Eén leider die alles kan, vindt Jaap dan ook een achterhaalde gedachte. Zijn ideale organisatie heeft een platte managementstructuur en meerdere, goede leiders. “Ik geloof in leiderschapsteams, met verschillende leiders die ergens goed in zijn.” De een richt zich bijvoorbeeld op het motiveren van personeel. De ander weet door zijn netwerk goed wat er in de markt speelt. Weer een ander experimenteert graag. En dan heb je nog een leider die naar de bedrijfsresultaten en prestaties kijkt en aan de rem trekt als dat nodig is. “Het belangrijkste is dat die leiders naar elkaar luisteren en elkaar aanvullen”, volgens Jaap. “Zodat het management samen tot de beste beslissingen voor de hele organisatie komen.”

Vertrouwen is het sleutelwoord bij leiderschap

Als voorbeeld van een organisatie met inspirerend leiderschap noemt hij een gefuseerde vliegtuigmaatschappij. “De eerste twee leiders na de fusie vulden het leiderschap goed in. Dat waren totaal andere types. De een kende al het personeel bij naam en vroeg telkens hoe het met de mensen ging. De ander richtte zich op de buitenwereld en voelde aan wat daar speelde. Hij deed dat werk het liefst alleen. Juist door die verschillende leiderschapsstijlen versterkten ze elkaar.”

Vertrouwen in elkaars leiderschapskwaliteiten was hier de sleutel tot succes. Jaap: “Beide managers luisterden naar elkaar en gaven elkaar de ruimte bij het leiding geven. In hun managementteam brachten ze leidinggevenden met verschillende expertises en rollen samen. Zo kwamen ze samen tot de beste en meest effectieve oplossingen. Dat is volgens mij goed leiderschap.”

Gouden leiderschapstip: ken jezelf

Jaap sluit af met een gouden tip voor elke leider. “Vraag regelmatig aan je collega’s: hoe heb ik jou geholpen? En wat kan ik volgende keer beter achterwege laten? Op die manier leer je jezelf goed kennen. Je komt erachter wat je al kan en wat je als manager nog beter kunt doen voor je mensen. Zo zet je een stap in de goede richting als ideale leider.”