Gynaecoloog Manon Kerkhof: ‘Veel vrouwen met overgangsklachten zitten onnodig thuis’

Wie aan de overgang denkt, denkt snel aan opvliegers, nachtzweten en stemmingswisselingen. Maar wist je dat de overgang ook kan zorgen voor concentratieproblemen, migraine en depressiviteit? En niet zelden wordt verward met een burn-out? Gynaecoloog Manon Kerkhof van expertisecentrum voor vrouwenzorg Curilion vertelt wat je als werkgever moet weten over de overgang. En hoe je je werknemers hierbij kunt ondersteunen.

De overgang is een ondergeschoven kindje op de werkvloer, vindt gynaecoloog Manon Kerkhof. En dat terwijl de helft van de bevolking door deze levensfase heengaat. Zo’n 80% van de vrouwen heeft enige mate van klachten tijdens de overgang. Bij bijna 70% van de vrouwelijke werknemers in de overgang hebben die klachten ook invloed op hun werk. Dat blijkt uit onderzoek van TNO uit 2022. Maar liefst een derde van het ziekteverzuim van vrouwen tussen de 45 en 60 jaar hangt samen met overgangsklachten.

Toch heeft maar een klein deel van de Nederlandse werkgevers de overgang op de agenda staan, weet Manon. “Voor thema’s als mindfulness en een gezonde werk-privébalans is steeds meer aandacht. Ook bijvoorbeeld financiële stress wordt vaker besproken op de werkvloer – en terecht. Maar over de overgang bestaat nog veel onwetendheid. Onder huisartsen, werkgevers en bedrijfsartsen, maar ook onder vrouwen zelf.”

Wat is de overgang precies?

“De medische term voor de overgang is het climacterium. Dat is de transitie die vrouwen maken van vruchtbaar naar onvruchtbaar. Die hele fase duurt gemiddeld zeven jaar, en begint bij veel vrouwen tussen hun 45e en 55e levensjaar.

Veel mensen denken dat je niet in de overgang kunt zijn als je nog menstrueert, maar dat is een misvatting. De laatste ongesteldheid noemen we de menopauze, de overgang is de periode daaromheen. Voor veel vrouwen is de meest heftige periode van de overgang al zo’n vier jaar voor de menopauze.”

De overgang is een fact of life.

Welke klachten ervaren vrouwen vooral?

“Veel vrouwen hebben last van de bekende opvliegers en nachtzweten, maar ook spier- en gewrichtspijn komt voor, net als migraine, pijn bij het vrijen, haaruitval en hartkloppingen. Daarnaast hebben veel vrouwen last van urineverlies, terugkerende blaasontstekingen of hevige menstruaties. Ook slecht slapen komt vaak voor. De klachten beïnvloeden elkaar. Als je ’s nachts opvliegers krijgt, slaap je slecht, waardoor je je overdag minder goed voelt. Dat veroorzaakt stress, wat de opvliegers weer verergert, en ga zo maar door.

Ook zonder klachten heeft de overgang impact op je gezondheid. Het lichaam maakt geen oestrogeen meer aan. Zonder dit hormoon hebben vrouwen op de lange termijn meer kans op botontkalking, hart- en vaatziekten.”

Vrouwen met overgangsklachten krijgen ook weleens de diagnose ‘burn-out’. Hoe kan dat?

“De klachten lijken op elkaar. Denk aan extreme vermoeidheid of angstklachten. Deze klachten staan niet bekend als overgangsklachten, en passen ook goed bij overbelasting. Ik hoor veel vrouwen zeggen dat ze zichzelf niet meer herkennen tijdens de overgang. Waar ze eerst veel werk aankonden, is het nu al snel te veel.

Het kan ook zijn dat de overgang een burn-out veroorzaakt. Bijvoorbeeld als vrouwen te lang met klachten doorwerken, met te weinig energie en slaap, waardoor ze opbranden. Dat is ook niet gek, als je nachtenlang slecht slaapt. Dat zou niemand aankunnen.”

Behandel de overgang niet als ziekte – dat is het niet.

Welke invloed heeft de overgang op werk?

“Zo’n 36% van de vrouwen zegt minder goed te functioneren op het werk door de overgang. Ze kunnen zich minder goed concentreren, hebben last van hersenmist, vergeetachtigheid, stemmingswisselingen, zijn minder productief en hebben minder werkplezier.

Zo’n 20% van de vrouwen past haar contract aan en gaat – vaak blijvend – minder werken. Of stopt helemaal. Dat is zo jammer, want de overgang is een tijdelijke fase. Veel vrouwen zitten nu onnodig thuis. En dat terwijl de arbeidsmarkt krap is en we deze vrouwen hard nodig hebben als arbeidspotentieel.”

“Ook op praktisch vlak ervaren vrouwen beperkingen op de werkvloer. Zo was ik ooit bij een groot bankgebouw waar op 2.000 m² geen enkel toilet te vinden was. Daarvoor moest je een verdieping naar beneden. Als je veel last hebt van vloeien, of je plas niet kunt ophouden, is dat heel onhandig. Ook dat kan een reden zijn voor verzuim.”

Hoe lang duurt het verzuim gemiddeld?

“Vrouwen met ziekteverlof die last hebben van overgangsklachten, zitten gemiddeld zo’n 180 dagen thuis. Dat is lang. Als werkgever of leidinggevende is het dus ook in je eigen voordeel om je werknemers in de overgang te ondersteunen.”

Wat kun je als werkgever doen?

“Allereerst is het belangrijk de overgang bespreekbaar te maken. Veel vrouwen doen dat zelf niet snel. Uit onderzoek van belangenorganisatie WOMEN Inc. weten we dat maar 3% van de vrouwen de klachten bespreekt met hun werkgever. Met (vrouwelijke) collega’s hebben ze het er vaker over. Als het zweet elke dag van je voorhoofd loopt, is daar ook geen ontkomen aan.”

De overgang is voor werkgevers misschien geen makkelijk onderwerp om te bespreken met werknemers. Heb je een tip voor hen?

“De toon waarop je het onderwerp bespreekbaar maakt, is allesbepalend. Stel niet de directe vraag: ‘Zit je in de overgang?’ Dat is confronterend. Behandel de overgang ook niet als ziekte – dat is het niet. En doe er niet lacherig over. Je kunt het wel nuchter bespreken: de overgang is nu eenmaal een fact of life. Informeer hoe het met je werknemer gaat, bijvoorbeeld met haar energieniveau of slaappatroon. En vraag door als ze er zelf over begint.

Daarnaast is het belangrijk het thema breder op de vitaliteitsagenda te zetten. Voorzie je werknemers van wetenschappelijk bewezen informatie over deze levensfase. Doe dat in meerdere talen als je een groter bedrijf hebt. Zorg dat alle leidinggevenden en je HR-afdeling op de hoogte zijn. En organiseer een workshop of webinar voor geïnteresseerden, waarvoor je een expert uitnodigt. Ik gaf laatst een webinar op de Zuidas, daar kwamen bijna 800 mensen op af. Die opkomst zegt genoeg: hier is echt behoefte aan.”

Wat kun je verder doen als werkgever?

“In Groot-Brittannië is onderzoek gedaan naar de vraag: wat hebben vrouwen in de overgang nodig van hun werkgever? Het antwoord: toegankelijk sanitair, dat het onderwerp bespreekbaar mag zijn, dat de werktijden – waar mogelijk – flexibel zijn en dat werknemers autonomie hebben over hun agenda. Het is fijn als je thuis kunt werken op een dag dat je je minder goed voelt. In sectoren met minder autonomie, zoals het onderwijs of de zorg, hebben vrouwen het echt zwaarder.

Tot slot is het essentieel dat werknemers zich gezien voelen en dat iemand met ze meedenkt. Dat kan ook een bedrijfsarts of maatschappelijk werker zijn. Die steun doet al veel.”

En wat kunnen vrouwen zelf doen aan hun klachten?

“Alles valt en staat met je leefstijl. Beweeg in ieder geval dertig minuten per dag. Stop met roken, want dat verergert overgangsklachten. Beperk alcoholgebruik, dat induceert opvliegers en zorgt dat je slechter doorslaapt. Let op je voeding: cafeïne, theïne, gember en suikers verergeren klachten bijvoorbeeld. En zorg voor genoeg ontspanning. Heeft dit onvoldoende effect? Dan is een bezoek aan de huisarts een goed idee. Die kan andere oorzaken uitsluiten.”